از آنجايى‌ كه هنر معمارى‌ در كشورهايى‌ كه صاحب تاريخ و فرهنگ باستانى‌ هستند ، از مهم‌ترين پايه‌هاى تمدن ديرينه  آنهاست و سرزمين ايران نيز با پيشينه  مدنيت چندين هزار ساله  خود ، داراى چنين شاهكارهاى معمارى‌ است. شايد اين علاقه و توجه ، سبب تداوم هميشگى‌ اين هنر شده است: از تالارها ، ايوانهاى ستون‌دار تخت جمشيد تا قصرهاى صفوى‌ در اصفهان تا خانه‌هاى روستايى‌. گنبدهايى‌ كه بر چهار قوس بنا شده ، صحن چهار ايوانى‌ ، حياط داخلى‌ و حوض آن ، همه اينها از ويژگى‌‌هاى معمارى‌ اصيل ايرانى‌ است كه در طول تاريخ معمارى‌ ايران پيوسته تداوم خود را حفظ كرده است.

يكى‌ از كهن‌ترين نمونه‌ها از ميان بناهاى شناخته شده  باستانى‌ ايران ، معبد يا زيگورات چغازنبيل در 30 كيلومترى‌ جنوب شرقى‌ شهر باستانى‌ شوش است. اين اثر تاريخى‌ به سال 1250 پيش از ميلاد در زمان پادشاهى‌ « انتاش گال » در شهر « دور-انتاشى‌ » براى خداى بزرگ شهر ايلام به نام « اينشوشيناك » در زمان ايلامى‌‌ها ساخته شده است . بناى معبد كه شبيه به يك برج پله‌دار است ، « زيگورات » ناميده شده است . ساختمان آجرى‌ بنا چهارگوشه  در اصل پنج طبقه بوده ، اما اكنون فقط سه طبقه آن باقيمانده است . بلندى‌ بنا بين 52-49 متر تخمين زده شده است .

در ساختمان زيگورات ، مجموعه‌اى از قوسها ، پله‌ها ، راهروها ، اتاق‌ها و مقبره و آبروها ديده مى‌‌شود. اتاق‌هاى بدون پله به عنوان مقبره و اتاق‌هاى پله‌دار به عنوان محل هداياى مورد استفاده قرار مى‌‌گرفت و اين نشان مى‌‌دهد كه زيگورات مانند اهرام مصر باستان به منزله  آرامگاه هم بوده است . اين معبد را نخستين بار پروفسور رولند دمكنم فرانسوى‌ به سال 1314ش. و سپس گيرشمن به دنياى تاريخ هنر معرفى‌ كردند. به طور كلى‌ معمارى‌ اين پرستشگاه عظيم كه در شمار بزرگترين زيگورات‌هاى جهان است ، بهترين نمونه  هنر معمارى‌ بر بنياد طاق قوسى‌ را در دنياى باستان نشان مى‌‌دهد. همچنين طرز ساخت اين معبد با ديگر معابد بين النهرين تفاوت كلى‌ دارد، و آن ساخت طبقات اين زيگورات است كه هر كدام مستقلاً و از زمين تا بالا ساخته شده‌اند، يعنى‌ مانند زيگوراتهاى بين النهرين ، هر طبقه بر روى‌ طبقه  ديگر ساخته نشده ، بلكه مستقل برپا شده است . در حياط معبد و در برابر يكى‌ از ورودى‌‌ها ، بناى ستون مانند آجرى‌ ديده مى‌‌شود كه احتمالاً مراسم قربانى‌ در آن انجام مى‌‌شده است، اما شايد اين نيم ستون آجرى‌ خود به گونه‌اى زمان سنج ساعت روزانه نيز بوده است . جالب ترين شيى‌ كه از كاوش‌هاى زيگورات چغازنبيل به دست آمده است ، مجسمه  سفال لعابدار گاوى‌ است كه بر گرده  آن به خط ايلامى‌ چند رديف نوشته ديده مى‌‌شود. اين مجسمه  گاو ظاهراً در بالاى يكى‌ از سردرهاى زيگورات قرار داشته است . اشياء شيشه‌اى و مهرهايى‌ از سنگ قير از ديگر نمونه‌هاى اشياء هنرى‌ اين مكان باستانى‌ است . همچنين تعداد زيادى‌ آجرهاى لعابدار ديده مى‌‌شود كه برآنها نوشته‌هاى ايلامى‌ موجود است و بيشترين اطلاعات درباره  ساختمان معبد از همين كتيبه‌ها به دست مى‌‌آيد.