زبان سغدی زبان مردم سرزمین سغد ، به مركزیت سمرقند بود كه مهم‌ترین شهر آن بخارا (در جمهوری ازبكستان كنونی) نام داشت . افزون بر اين ، سغدی زبان اداری ، تجاری و فرهنگی در نواحی ديگر مانند واحه و ترفان در تركستان چين بوده است . آثار به دست آمده از اين زبان را در دوره ميانه برحسب موضوع مى‌توان به دو گروه غير دينی و دينی تقسيم كرد :

1.آثار غيردينی : اين آثار كه به خط خاص سغدی نوشته شده ، مشتمل است بر سكه‌هايی از قرن 2م ، نامه‌هايی از اوايل قرن 4م معروف به »نامه‌های  باستانی  «، شماری سنگ نوشته و نيز آثاری از كوه مغ كه مشتمل بر 74 فقره سند متعلق ره بايگانى آخرين فرمانرواى سغد ، ديواشتيح (87-104ق) است كه بر روى چرم ، كاغذ و پوست نوشته شده ، و حاوى نامه‌هاى ادارى ، اسناد مالى و يك قباله ازدواج است . 2. آثار دينى : اين آثار كه متعلق به پيروان اديان بودايى ، مسيحى و مانوى است ، از نظر تنوع و حجم ، مهم‌ترين بخش ادبيات زبانهاى ايرانى ميانه شرقى را بدين شرح تشكيل مى‌دهد :

الف ـ آثار بودايى : ادبيات سغدى بودايى كه شايد پر حجم‌ترين آثار ادبى زبان سغدى باشد ، نوعى ادبيات ترجمه‌اى و مشحون از اصطلاحات فلسفى و احكام آيين بوداست . اين آثار ، از اصل سنسكريت و يا چينى به سغدى ترجمه شده‌اند و محتواى آنها از مكتب مهايانه بودايى نشأت گرفته است . دو كتاب وسنتره جاتكه و سوتره چم و پادافراه كردارها از مهم‌ترين آنها به شمار مي‌آيند . رساله‌هاى ديگرى در مجموعه‌هاى آثار سغدى بودايى به چاپ رسيده‌اند كه متون سغدى ، محفوظ در كتابخانه ملى پاريس، و متنهاى سغدى كتابخانه بريتانيا از آن ميان شايان ذكرند . اين آثار به خط سغدى (يكى از جوانه‌هاى فرعى خط تحريرى آرامي) نوشته شده است .

ب ـ آثار مسيحى : ادبيات سغدى مسيحى نيز نوعى ادبيات ترجمه‌اى شامل ترجمه بخشهايى از كتاب مقدس ، زندگى و اعمال قديسان، چندين موعظه و تفسير ، مقاتل يا اعمال شهداى مسيحى ، آراء بزرگان كليسا و كلمات قصار و عبارات پندآموز است . اين آثار بيشتر از زبان سريانى ، زبان دينى مسيحيان نسطورى آسياى مركزى ترجمه شده ، و به گونه‌اى از خط سريانى اسطر نجيلى و گاه به خط سغدى نوشته شده است .

ج ـ آثار مانوى : متنهاى سغدى مانوى كه در برگيرنده ترجمه سغدى سرودها و متنهاى مربوط به كتابهاى دينى مانوى از اصل فارسى ميانه و پارتى و يا آثارى است كه اصلاً به سغدى نوشته شده‌اند . از نظر زبان‌شناختى در خور توجه و حائز اهميت بسيار است . مهم‌ترين آثار سغدى مانوى مشتمل است بر توبه نامه‌ها ؛ داستانها و تمثيلها ؛ سرودهاى كوچك و بزرگ ؛ سرگذشت دين ؛ تاريخچه آيين مانوى ؛ فهرست واژگان و نام ملتها ؛ جداول تقويمى ، كه هيچ كدام به صورت كامل باقى نمانده‌اند. ادبيات سغدى مانوى سرشار از تشبيهات و استعارات زيباست و تصوير روشن و زنده‌اى از ساختار و نحو زبان سغدى را در اختيار پژوهندگان قرار مي‌دهد . مانويان هم مهارت نويسندگى داشتند و هم مترجمان بسيار زبردستى بوده‌اند . زبان متنهايى كه آنان به سغدى برگردانده‌اند ، روان ، زيبا و كاملاً متمايز از ترجمه‌هاى گنگ و پيچيده و ناقص مترجمان مسيحى و بودايى سغدى زبان است . اين متون به خط مانوى نوشته شده ، و بسيارى از متون داستانى آن به فارسى ترجمه شده است .