1. نفت: درباره‌ی مقدار ذخاير نفت ايران نمی‌توان نظر قطعی اظهار كرد. زیرا رقم این مقدار با دستیابی به مخازن جدید همواره در حال تغییر است. در پایان سال 1355 ش /1976م ذخایر نفت خام ایران را 48 میلیارد بشكه برآورد كرده‌اند و این در حالی بوده كه برآورد جمع مخازن نفتی جهان را 1/567 میلیارد و از آن خاورمیانه را 7/307 میلیارد بشكه می‌دانستند كه بنابر آن برآوردها سهم ایران 5/8% از كل مخازن جهان و 15% از مخازن خاورمیانه بوده است. ولی در 1368ش/1989م، یعنی 13 سال بعد ذخایر نفتی كشور را 93 میلیارد بشكه دانسته‌اند كه در 65 حوزه‌ی خشكی، و 9 حوزه‌ی دریایی در خلیج فارس گسترش داشته است. اما از نظر تولید و فروش و اهمیت اقتصادی این ماده‌ی طبیعی باید یادآور شد كه صنعت نفت مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بخش صنعتی است كه دارای یكی از اولین و منسجم‌ترین تشكیلات در مجموعه‌ی نظام اداری مملكت است.

2. گاز: گاز به عنوای یكی از برترین انرژی‌های خداداد در كشور ایران سابقه‌ی دیرینه دارد. طبق برآوردهای موجود ایران با دارا بودن بیش از 21 تریلیون مـ 3 گاز قابل استحصال در ذخایر ثبت شده میان كشورهای دارای گاز جهان در مقام دوم قرار دارد. از زمان به نفت رسیدن اولین چاه مسجد سلیمان (1287 ش / 1908م) گاز طبیعی كه همراه نفت به دست می‌آمد، می‌سوخت و به هدر می‌رفت، تا اینكه برای بهره‌برداری صحیح از منابع سرشار گاز طبیعی كشور ملی گاز ایران در 1344 ش تشكیل گردید و از آن تاریخ این شركت كه تابع وزارت نفت است، مسئولیت كلیه امور مربوط به اكتشاف، استخراج، جمع‌آوری، پالایش، انتقال و فروش گاز طبیعی ایران را بر عهده دارد. شركت ملی گاز ایران در اجرای وظایف قانونی خود در بدو امر به تهیه‌ی دو طرح اساسی پرداخت كه ضرورت توسعه‌ی صنعت گاز بود، یكی تاسیس پالایشگاه، و دیگری ایجاد خط لوله‌ی انتقال گاز. ساختمان اولین پالایشگاه گاز در بیدبلند (175 كیلومتری شمال شرقی آبادان و 40 كیلومتری شمال آغا جاری) در 1347 ش ‎آغاز شد و در 1350 ش به پایان رسید. به موازات ساختمان پالایشگاه بیدبلند خط سرتاسری لوله‌ی انتقالی گاز به طول 106/1 كیلومتر از جنوب تا شمال (مرز ایران و شوروی) نیز احداث شد و بهره‌برداری از آن در مهر ماه 1349 آغاز گردید. علاوه بر این، در مسیر این شاه لوله اصلی در حدود 667 كمـ لوله فرعی به شهرهای شیراز، اصفهان و تهران و نقاط دیگر كشیده شد.

گاز مصرفی تهران از طریق لوله فرعی 111 كیلومتری از دور راهی ساوه تا شهر ری كه محل تاسیسات گازرسانی پایتخت است، تامین می‌گردد. مصرف گاز از طریق لوله همواره رو به افزایش بوده است.

از جمله حوزه‌های مهم گاز طبیعی كشور كه در دهه‌های اخیر به بهره‌برداری رسیده، حوزه گاز سرخس است كه منابع اصلی آن در خانگیران، در 165 كیلومتری شمال شرقی مشهد و 35 كیلومتری مغرب سرخس با 5/21 تریلیون فوت مكعب كشف شده است. گاز تصفیه شده سرخس از طریق خط لوله 127 كیلومتری برای مصرف واحدهای صنعتی، تجاری و خانگی به مشهد می‌رسد. یكی از پی‌آمدهای كشف گاز حوزه سرخس اجرای طرح عظیم سرخس – نكا در مقیاس بزرگ جهانی است كه شمال شرق كشور را زیر پوشش قرار می‌دهد.

شركت ملی گاز ایران از تاریخ تاسیس، گازرسانی به شهرهای بزرگ ایران را جزو اولویت‌های كار خود قرار داده است، چنانكه در 1377 ش از 724 شهر موجود در كشور، 274 شهر یا حدود 30% شهرها از خدمات گازرسانی بهره‌مند بوده‌اند و در 48 شهر دیگر فعالیت گازرسانی ادامه داشته است.

3. صنایع پتروشیمی: امروزه كمتر صنعتی را می‌توان یافت كه از فرآورده‌های پتروشیمی استفاده نكند. فعالیت‌های اولیه در زمینه‌ی راه‌اندازی صنایع پتروشیمی در ایران از 1337 ش با طرح احداث كارخانه‌ی كود شیمیایی در مرودشت شیراز آغاز شد. بهره‌برداری از این كارخانه در1342 ش تحقق یافت. پس از آن در مرداد 1343 شركت صنایع پتروشیمی ایران با سرمایه 830 میلیون ریال تشكیل گردید.

مهم‌ترین واحدهای صنایع پتروشیمی در ایران اینهاست: مجتمع پتروشیمی رازی در بندر امام خمینی، مجتمع پتروشیمی آبادان، مجتمع پتروشیمی خارك، مجتمع پتروشیمی شیراز و مجتمع پتروشیمی نیپون در بندر امام خمینی. در سال‌های اخیر مجتمع‌های پتروشیمی سرخس و بجنورد در شمال خراسان راه‌اندازی شده است و تولیدات عمده آن موادی از قبیل اسید سولفوریك، اسید كلریدریك، اسید فسفریك، انواع كود شیمیایی، سموم دفع آفات نباتی، آمونیاك، اوره ، نیترات آمونیوم، مواد اولیه‌ی پلاستیك، گوگرد، مواد اولیه‌ی رنگ سازی ولاستیك سازی و جز آنهاست.

4. ذوب فلزات:

ذوب آهن: اولین قرارداد ایجاد كارخانه ذوب آهن در ایران در 1316 ش با شركت آلمانی دماك كروپ برای خرید و نصب كارخانه‌ای با ظرفیت نهایی 100 هزار تن به مبلغی معادل 5/2 میلیون لیره‌ی انگلیسی به امضا رسید. محل كارخانه در كرج تعیین شده بود و برنامه‌ این بود كه از سنگ‌های آهن سمنان و معادن آهك سرخه حصار و زغال حوزه البرز استفاده شود، ولی بروز جنگ جهانی دوم و اشغال ایران به وسیله‌ی متفقین در شهریور 1320 باعث شد كه این طرح به فراموشی سپرده شود. در 1334 ش قرار داد مشابهی به همان منظور میان سازمان برنامه و نمایندگان همان دماك كروپ آلمانی منعقد گردید كه آن هم به سرنوشت طرح اولی مبتلا شد.

در 1338 ش سازمان ذوب آهن ایران تاسیس گردید و در 1344 ش طرح ذوب آهن اصفهان تهیه، و همزمان با آن لوله كشی گاز سرتاسری و تاسیس كارخانه‌های ماشین‌سازی آغاز گردید. در 1346 ش كارهای ساختمانی ذوب آهن و ایجاد خطوط آهن لازم آغاز شد و در 1351 ش كارخانه‌ی ذوب آهن اصفهان با روش كوره‌ی بلند با ظرفیت رسمی 550 هزار تن آغاز به كار كرد. طرح توسعه‌ی كارخانه تا ظرفیت 9/1 میلیون تن در 1352 ش آغاز، و كوره بلند دوم نیز ساخته شد و از اواخر 1362 ش با شروع بهره‌برداری از آن تولید فولاد پروفیلی به مرز 9/1 میلیون تن رسید.

مجتمع فولاد مباركه اصفهان: این مجتمع برای تولید 06/3 میلیون تن فولاد مذاب در سال از طریق پالایش آهن اسفنجی طراحی شده است كه تا 5/3 میلیون قابل گسترش بوده است. محصولات این مجتمع،‌ نیاز ایران را از ورق و صفحه‌ی فولادی و گالوانیزه برآورده می‌كند. سنگ آهن مورد نیاز این مجتمع از معادن گل گهر و بافق، گاز مورد نیاز آن از طریق شركت ملی گاز ایران، و آب لازم از زاینده رود تامین می‌گردد.

مجتمع فولاد اهواز: در 1352 ش برای تاسیس مجتمع فولاد اهواز مذاكراتی میان شركت ملی صنایع فولاد ایران و شركت‌های متعددی به عمل آمد و در نتیجه قراردادهایی برای تعیین محل مناسب، برآورد هزینه تولید و دیگر مطالعات اولیه منعقد گردید. بنابراین مطالعات اولین مجتمع تولید فولاد اهواز به روش‌های احیای مستقیم در 8 كیلومتری جنوب شرقی این شهر در زمین به مساحت 3 كمـ 2 تاسیس شد.

ماشین‌سازی: از جمله صنایع وابسته به ذوب آهن كارخانه‌های ماشین‌سازی است كه فعالیت آنها در اثر فراهم بودن مواد خام مورد نیاز مقدور گردیده است و از آن جمله‌اند: كارخانه‌ی ماشین‌سازی اراك كه با ظرفیت30 هزار تن انواع ماشین آلات در شهریور 1351 آغاز به كار كرده است؛ كارخانه ماشین سازی تبریز كه در 1351 ش به ظرفیت 10 هزار تن برای ساختن ماشین آلات الكترونیك، موتورهای دیزل كوچك و امثال آن به وجود آمده است؛ كارخانه‌ی تراكتورسازی تبریز كه در كنار كارخانه ماشین‌سازی ایجاد شده است؛ كارخانه نورد و لوله اهواز كه برای تامین لوله‌های آب و گاز مورد نیاز كشور تاسیس شده است.

مجتمع ذوب مس: در 1352 ش ساختمان مجتمع ذوب مس سرچشمه‌ی كرمان ‎آغاز گردید و در 1355 ش شركت ملی صنایع مس تاسیس شد و در بهمن 1357 حدود 95% عملیات ساختمانی و نصب دستگاه‌های مجتمع به انجام رسیده بود كه پس از آن این مجتمع توسط متخصصان ایرانی كاراندازی شد و فعالیت آن آغاز گردید. در 1372 ش 7 معدن مس در كشور فعال بود كه جمعاً 569 هزار تن سنگ مس استخراج شده‌ی آنها در مجتمع ذوب مس به انواع محصولات مسی (ورق، شمش، مفتول)و كنسانتره‌ی مس تبدیل می‌گردید.

مجتمع تولید آلومینیوم: در ایران تولید آلومینیوم در دهه 1340 ش مدنظر قرار گرفت و كارخانه‌ای با مشاركت سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و مؤسسه آمریكایی رینولدز و دولت پاكستان در اراك راه‌اندازی شد كه 70% آن سهم ایران، 25% سهم آمریكا و 5% سهم پاكستان بود. این كارخانه در 1351 ش با ظرفیت 50 تن شمش آلومینیوم آغاز به كار كرد. در سال‌های بعد با تجهیز و گسترش مجتمع آلومینیوم سازی اراك انواع شمش، نورد، ورق و امثال آن در این مجتمع تولید می‌گردد كه عمدتاً در صنایع ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تولید آلومینیوم در 1373 ش / 1994 م 116 هزار تن برآورد گردیده است كه با راه‌اندازی مجتمع آلومینیوم المهدی در بندرعباس با ظرفیت اولی 110 هزار تن و افزایش ظرفیت تولیدی كارخانه اراك به 110 هزار تن در 1376ش، ظرفیت تولیدی آلومینیوم كشور به 220 هزار تن رسیده است.