اين شهر تاريخ چند هزار ساله دارد و يكى ‌‌از شهرهاى قديمى ‌‌ايران است كه از آغاز پيدايش خود تا كنون، تمدن‌هاى مختلف و متعددى،‌‌ از جمله كاسی‌ها ، بابلی‌ها ، ايلامی‌ها ، ساسانيان، سلجوقيان و خوارزمشاهيان و . . . را تجربه كرده است. در پيرامون اين شهر آثار متعددى ‌‌از ادوار فوق باقى ‌‌مانده است. خرم‌آباد در ميان دره‌اى قيفى ‌‌شكل و پرآب جاى گرفته است و قلعه‌هاى تاريخى ‌‌و قديمى ‌‌آن، محلى ‌‌امن و سنگرى ‌‌محكم براى حاكمان زمان در برابر مهاجمان و شورشيان بوده است. خرم‌آباد شهرى ‌‌است تجارتى،‌‌ خدماتى ‌‌و نظامى ‌‌كه به عنوان مركز استان لرستان، در كنار توسعه ناموزون، موجبات جذب مهاجران شهرى ‌‌و روستايى ‌‌را فراهم آورده است. شكل و تركيب شهر خرم‌آباد بيش‌تر تابع عوامل جغرافيايى ‌‌آن است، به طورى ‌‌كه فشار جمعيت، خانه‌هاى شهرى ‌‌را تا كمركش كوه پيش برده است. خرم آباد داراى معبر و مسيرهاى قديمى ‌‌و طبيعى ‌‌است.

از پيشينه و تاريخ پيش از اسلامِ شهر بروجرد كه در گويش لرى ‌‌« وروگرد» و در لهجه محلى ‌‌بروجردى ‌‌« ورويرد» ناميده می‌شود، مدارك كافى ‌‌به دست نيامده است. گروهى ‌‌بروجرد را از بناهاى فيروز ساسانى ‌‌می‌دانند و عده‌اى ديگر آن را محل گرد آمدن دوباره سپاهيان شكست خورده يزگرد سوم می‌شناسند. در زمان حكومت قاجار، حسام السلطنه حاكم خوزستان و لرستان، بروجرد را مقر حكومت خود قرار داد و با تعمير قلعه‌هاى آن، خندقى ‌‌دور شهر ايجاد كرد. عوامل مؤثر از قبيل آب و هواى معتدل كوهستانى،‌‌ دشت حاصل‌خيز رسوبى ‌‌سيلاخور، شبكه آب‌هاى روان دائمى،‌‌ مراتع طبيعى،‌‌ موقعيت استراتژيك جغرافيايى ‌‌و سياسى ‌‌و گسترش شبكه ارتباطى ‌‌و تجارى ‌‌باعث جذب جمعيت و توسعه آن بوده‌اند.

بررسی‌هاى تاريخى ‌‌نشان می‌دهند، پيش از شكل‌گيرى ‌‌شهر فعلى ‌‌اليگودرز، در محل كنونى ‌‌آن شهرى ‌‌با همين نام وجود داشته كه به علل نامعلوم از بين رفته است. مردم اين ديار، مذهب شيعه قديم ( علوى ‌‌) داشته‌اند و خانقاه آن ، مركز تعليمات دينى ‌‌قزلباشان و درويشان بوده است. شاه اسماعيل صفوى ‌‌در يكى ‌‌از سفرهاى خود از اين خانقاه ديدن كرده است. در كوه‌ها و تپه‌هاى اليگودرز، آثارى ‌‌از قبيل آجرهاى مكعب مستطيل و ظرف سفالى ‌‌و فلزى ‌‌مربوط به قرن هفتم هجرى ‌‌به دست آمده است. هسته اوليه شهر اليگودرز در درجه اول در اثر رودخانه‌ها ، قناتها و چشمه‌ها پديد آمده است. موقعيت ارتباطى ‌‌از عوامل مهم ديگر در ايجاد و گسترش اين شهر بوده است. به طورى ‌‌كه يكى ‌‌از راه‌هاى مهم اصفهان به غرب كشور از فريدن ، اليگودرز، گاپله و بروجرد می‌گذشت. همچنين اين منطقه، نواحى ‌‌بختيارى ‌‌را به فلات مركزى ‌‌ايران ( اراك، خمين، گلپايگان، خوانسار ) متصل كرده است

مطالعات باستان شناختى ‌‌در كانون‌هاى « سُرخدَم لرى ‌‌هميان» و « سر طراحان » نشان می‌دهند ، كوهدشت از مراكز مدنى ‌‌قديمى ‌‌است. كشف معبد آشورى ‌‌بيانگر آن است كه مردمانى ‌‌قبل از هزاره اول پيش از ميلاد در اين نواحى ‌‌می‌زيستند و آيين‌هاى دينى ‌‌خود را به جاى می‌آوردند. حمدالله مستوفى ‌‌در تاريخ گزيده، از كوهدشت و طراحان نام برده كه قرن‌ها قبل از ورود عرب‌ها از بين رفته بودند.

اين شهر كه در گذشته بين‌النهرين و بحرين ناميده می‌شد، در محل تلاقى ‌‌دو رودخانه « تيره» و « ماربره» كه به ترتيب از كوه‌هاى گرو( گرى) بروجرد و اشترانكوه اليگودرز سرچشمه می‌گيرند، واقع شده است. هسته اوليه شهر در حقيقت روستاها با فعاليت كشاورزى ‌‌بود كه به سرعت چهره روستايى ‌‌آن به يك شهر صنعتى ‌‌تبديل شده است.

دلفان (دلفو) از شهرستان‌هاى وسيع و كوهستانى ‌‌شمال استان لرستان است. با وجود دورى ‌‌از راه‌هاى تجارى،‌‌ نظامى ‌‌و بركنار بودن از رويدادهاى مهم تاريخى،‌‌ آثار باستانى ‌‌( مفرغ) به دست آمده از آن، نشان می‌دهند كه دلفان محل سكونت كاسی‌هاى دام‌دار و جنگجو بوده و در دوره هخامنشى ‌‌و ساسانى،‌‌ از اهميت ويژه‌اى برخوردار بوده است.

اين شهر در 36 كيلومترى ‌‌شرق شهرستان دورود و 24 كيلومترى ‌‌غرب شهرستان اليگودرز واقع شده و گذشته تاريخى ‌‌آن با تاريخ منطقه دورود و اليگودرز عجين شده است. شهر ازنا قبلاً جزو محدوده سياسى ‌‌شهرستان اراك از استان مركزى ‌‌بود و در حال حاضر يكى ‌‌از شهرستانهاى استان لرستان به شمار می‌رود. اين شهر با جاده‌اى به اصفهان مرتبط است و خط لوله سرتاسرى ‌‌نفت از آن می‌گذرد

شهرستان پل‌دختر در قسمت جنوب غرب شهرستان خرم‌آباد به فاصله حدود 100 كيلومترى ‌‌آن واقع شده است. پل دختر، شهرستان مرزى ‌‌بين استانهاى لرستان و ايلام است و 49 كيلومتر با شهرستان دره شهر از استان ايلام فاصله دارد. پيشينه تاريخى ‌‌اين منطقه نيز در چارچوب تاريخ خرم‌آباد قابل بررسى ‌‌است. محدوده اين شهرستان قبلاً از توابع بخش ملاوى ‌‌خرم‌آباد بود و در حال حاضر به شهرستان تبديل شده و مركز آن شهر پل‌دختر است.

شهرستان سلسله در 43 كيلومترى ‌‌شمال خرم‌آباد و در قسمت غرب بروجرد واقع شده است. اين شهرستان قبلاً از توابع شهرستان خرم‌آباد بود كه بعداً به شهرستان مستقلى ‌‌تبديل شد. مركز شهرستان سلسله، شهر كوهستانى ‌‌الشتر است كه محل سكومت طوايف حسنوند، كوليوند، يوسفوند و هنام و بسطام می‌باشد.

شهرستان خرم‌آباد
درياچه و سراب كيو – پارك كيو خرم‌آباد
سراى چنگالى ‌‌– خرم‌آباد
آبشار تاف ( نوژيان ) – 30 كيلومترى ‌‌جنوب شرقى ‌‌خرم‌آباد
آبشار افرينه – بين خرم‌آباد و ملاوى ‌‌
آبشار وراك – پاپى ‌‌
تفرجگاه محمل كوه – تنگه شبيخون
تفرجگاه نوژيان – جنوب شرقى ‌‌خرم‌آباد
تفرجگاه گوشه – جنوب خرم‌آباد
چشمه آب‌گرداب دارايى ‌‌– خرم‌آباد
چشمه آب اراز – خرم‌آباد
دره خرم‌آباد – خرم‌آباد
دره دخمه بابا عباس – جنوب‌غربى ‌‌شهر خرم‌آباد
دره حوض موسى ‌‌– دو كيلومترى ‌‌شرق شهر خرم‌آباد
دره پيرجيد – شمال غربى ‌‌خرم‌آباد
دره محمل كوه – تنگه شبيخون
دره شهنشاه – جنوب خرم‌آباد
غار قمرى ‌‌– غرب شهر خرم‌آباد
غار پاسنگر – شمال خرم‌آباد
غار يافته – 25 كيلومترى ‌‌جنوب شهر خرم‌آباد
غار كنجى ‌‌– چهار كيلومترى ‌‌جنوب شهر خرم‌آباد
غار ارجنه – دشت جنوبى ‌‌دره خرم‌آباد
غار طاق ارسلان – روستاى كى ‌‌حاتمى ‌‌
غار قاژه – بخش چنگى ‌‌
غار دوشه – روستاى كرشوراب
قلعه فلك الافلاك – شهر خرم‌آباد
قلعه ركى ‌‌– شرق دهستان تشكن
قلعه زاغه يا زاخه – روستاى چغابل
قلعه منگره – روستاى گرداب خرم‌آباد
قلعه سرقلا – روستاى امير سيف
قلعه بهرام – جنوب روستاى جلگه خلج
قلعه شهنشاه – جاده خرم‌آباد ، خوزستان ، روستاى گوشه
قلعه نصير – دامنه كوه مين‌او و كوچيل
قلعه گريت – جنوب غربى ‌‌گريت
قلعه قلاجق – بالاى قله سياه كمر
پل شاپوري- دو كيلومترى ‌‌خرم‌آباد
پل خرم‌آباد – خرم‌آباد
پل خرم‌آبادى ‌‌– خرم‌آباد
سنگ نوشته قرن ششم – خرم‌آباد .
سنگ نوشته دوره صفوى ‌‌– خرم‌آباد
نقاشی‌هاى دوشه – غار دوشه
سنگ نوشته سراب چنگايى ‌‌– خرم‌آباد
تپه كرگونه – شمال دهستان تشكن
تپه تنوربان – جنوب تپه كرگونه
تپه سراب ناوه‌كش – بخش چنگى ‌‌
تپه‌هاى بابا‌خانى ‌‌و تخته چراغ – بخش چنگي
تپه كله جو – جاده خرم‌آباد ، الشتر
تپه خانجان خانى ‌‌– ده پير خرم‌آباد
گورستان رازان – رازان بخش زاغه
گورستان كرگو – روستاى كرگو، دهستان تشكن
گورستان هر‌باغ – شرق روستاى يارآباد
بازار ميرزا سيدرضا – شهر خرم‌آباد
گرداب سنگى ‌‌– غرب خرم‌آباد
معبد مهرى ‌‌– جنوب غربى ‌‌خرم‌آباد
منار قديمى ‌‌– خرم‌آباد
مسجد جامع – خرم‌آباد
مقبره فلك‌الدين – خرم‌آباد
مقبره زاهدشير – شمال شرقى ‌‌خرم‌آباد
مقبره شاه‌زاده عبدالله – جنوب غربى ‌‌خرم‌آباد
مقبره باباطاهر – خرم‌آباد
مقبره دو برادران – غرب خرم‌آباد
مقبره زيدبن‌على ‌‌– خرم‌آباد
مقبره جلاله – خرم‌آباد
مقبره مير سيد على ‌‌– خرم‌آباد
مقبره پير شمس‌الدين – دهستان تشكن
بقعه جابر – روستاى بابازيد
مقبره تاج‌الدين – روستاى گرداب
بقعه امير سيف – روستاى اميرسيف
بقعه شهنشاه – جنوب خرم‌آباد
بقعه شاه چراغ – روستاى مازو
گنبد جمال اكبر- روستاى دره نصب

شهرستان كوهدشت
چشمه گوگردى ‌‌گراب و گرخوشاب – كوهدشت
چشمه سياب – كوهدشت
چشمه تنگ قلعه – كوهدشت
چشمه پايين گردنه آستانه – كوهدشت
دره و غار ويزنهار – رومشكان
دره سرطرهان – غرب كونانى ‌‌
غار بتخانه – 18 كيلومترى ‌‌جنوب شرقى ‌‌كوهدشت
غار ميرملاس – 30 كيلومترى ‌‌كوهدشت
غار عالی‌آباد – كوهدشت
غار برد سفيد – شمال هميان
دژ زلال انگيز – ارتفاعات دره باريكه ، سرطرهان
قلعه كوه‌زاد – غرب رومشكان
قلعه كورگان – ارتفاعات دوشه
قلعه گم‌ور – ارتفاعات گم‌ور
قلعه سيله – ارتفاعات هيزم آباد
قلعه منيژه – ارتفاعات سرسرخن
قلعه چق – روستاى زريونى ‌‌
قلعه چنگرى ‌‌– 10 كيلومترى ‌‌كوهدشت
قلعه دوشه – ارتفاعات دوشه
پل كرودختر – غرب طرهان
پل ساسانى ‌‌– راه باستانى ‌‌طرهان به خرم‌آباد
پل گاوميشان – جنوب دره‌شهر
تپه‌هاى دالاب – دامنه جنوبى ‌‌كوه چنگرى ‌‌
تپه‌هاى چغاسبز و كفتارلو – روى ‌‌رود سميره
تپه چغابل ـ رومشكان
تپه دركه ـ شمال شرقى ‌‌كوهدشت
گنبد عالى ‌‌گيژو – شمال شرقى ‌‌كوهدشت
تپه پاره – كول وايم طرهان
مقبره سهل‌الدين و چنار قديمى ‌‌– جنوب شرقى ‌‌رومشكان
گنبد شاه محمد – شمال طرهان
گنبد ابوالوفا – 25 كيلومترى ‌‌كوهدشت
مقبره داوود رش – شمال كوهدشت

شهرستان پل دختر
تفرجگاه تنگه چشمك – جنوب پل‌دختر
قلعه چشمك – ارتفاعات شخسك
غار كلماكره – 20 كيلومترى ‌‌شمال غرب پل‌دختر
غار كورگان – شمال تنگه چشمك
پل كلهر – بخش ملاوى ‌‌
پل كرودختر – روستاى جايدر از بخش ملاوى ‌‌
گورستان چمشك – منطقه می‌چاكو
بقعه مهدى ‌‌صالح – روستاى ماژين
گنبد طالب على ‌‌– بخش ملاوى ‌‌
مقبره حيات‌الغيب – ساحل غربى ‌‌رود كشگان

شهرستان بروجرد
چشمه اسل مساله‌بيك – بروجرود
هفت چشمه – بروجرد
چشمه در‌ه‌خونى ‌‌– بروجرد
سراب‌هاى جانيزه، زرشكه ، سفيد – بروجرد و اشترينان
بازار قديمى ‌‌– بروجرد
مسجد جامع – بروجرد
مسجد سلطانى ‌‌– بروجرد
امام‌زاده جعفر – بروجرد
مقبره شاهزاده ابوالحسن – بروجرد
بقعه دو خواهر – جنب امام‌زاده جعفر
بقعه امام‌زاده قاسم – محله دودانگه بروجرد
مقبره سيد جمال‌الدين واعظ اصفهانى ‌‌– شهر بروجرد

شهرستان سلسله
چشمه كيان – الشتر
سراب‌هاى هنام، سرخه و پاپى ‌‌– الشتر
دره تخت‌شاه – 6 كيلومترى ‌‌قلعه مظفرى ‌‌
غار سمسا – بخش الشتر ، تنگه دره آرش
دژ شينه – جنوب غربى ‌‌الشتر
پل كاكارضا – مسير راه الشتر به خرم‌آباد
تپه گريران – شمال غرب الشتر
تپه واشيان – شرق پل‌دختر
تپه باستانى ‌‌الشتر – شهر الشتر
گورستان سلطان مشرق ـ جنوب روستاى سراب امير الشتر
گورستان تپه‌كي- غرب قلعه مظفرى ‌‌الشتر

شهرستان دورود
سراب رودك – دورود
درياچه گهر – دامنه اشترانكوه
آبشار شوى ‌‌– دامنه سالن كوه
آبشار چكان – جنوب دورود
غار منو – اطراف دورود
دره نگاه – امتداد درياچه گهر
دره شوى ‌‌– غرب سالن كوه

شهرستان اليگودرز
سراب‌هاى غار تمندرو گردكانك – اطراف اليگودرز
سراب‌هاى ماهی‌چال ، گايكان و سردره – اطراف اليگودرز
آبشار آب سفيد – اطراف اليگودرز
غارهاى تمندر و بزنويد – اليگودرز
قلعه سيله – قله سيله از كوه هيزم

شهرستان دلفان
تپه حمام – روستاى يارآباد
گورستان كرگو – روستاى كرگو

شهرستان ازنا
چشمه قلقلى ‌‌– اطراف ازنا
غار تمبورلى ‌‌– اطراف ازنا
دشت ازنا – ازنا
تپه علی‌آباد – ازنا